Tynaarlo Dorp

Donderdag 19 januari ’17 hield de “Historische Vereniging Tinaarlo” haar jaarvergadering in Café Restaurant Perron 3 in Tynaarlo.

Allereerst werd er geproost op het nieuwe jaar met boerenjongens/meisjes en droeg de voorzitter een gedicht voor ”het nieuwe jaar”.

Na het zakelijke gedeelte was het de beurt aan dhr. Jan Jansen, die ons een mooie avond bezorgde. Hij vertelde erg boeiend en onderhoudend over het wonen en werken in de Maatschappij van Weldadigheid ( MvW ). Hij is al 10 jaar vrijwilliger en betrokken bij de MvW.

Het begon allemaal in 1818, toen Generaal Johannes van den Bosch schatrijk uit Indië terugkwam. Hij trok zich de armoede  in Nederland aan en wilde een einde maken aan de verpaupering van met name de stedelijke bevolking. Hij richtte de MvW. op in Frederiksoord, de eerste kolonie. Later zouden Wilhelminaoord, Willemsoord en Boschoord volgen. Hij bood huisvesting, arbeid, scholing en zorg aan armoedige  gezinnen uit de steden.

In Frederiksoord stonden  al 2 gebouwen, die werden aangekocht: Huis Westerbeek ( hier ging Johannes van den Bosch zelf wonen) en het Logement (nu hotel Frederiksoord). Er werden rechte wegen aangelegd, waarlangs kleine  huisjes werden gebouwd. In totaal zijn er in de kolonies 435 gebouwd).Er kon een gezin in wonen met 4 kinderen. Had men zelf maar 2 kinderen, dan was men verplicht om 2 weeskinderen in huis te nemen. Iedereen moest werken op het land of in de mandenmakerij, ook de kinderen. Bovendien moesten de kinderen naar school.

En natuurlijk was de zondagse kerkgang verplicht, anders kreeg je een boete.

Wanner je als gezin goed je best deed en hard werkte, kreeg je een grotere boerderij.

De MvW. had eind 1818  20.000 leden, die allemaal een stuiver contributie betaalden. Ook werd door weldoeners grote bedragen geschonken. Voor 1600 gulden kon men een  gezin 16 jaar verzorgen.

Maar men  moest zich wel aan de regels van Joh. v.d. Bosch houden, anders werd je naar een strafkolonie gestuurd in Veenhuizen of Ommerschans. Er mocht bijv. geen sterke drank worden genuttigd. Hier had Johannes wat op bedacht: eigen koloniegeld. Daar kon je in naburige dorpen niet mee betalen, dus ook geen drank kopen. Maar er gaan verhalen over een kruidenier in Frederiksoord, die zogenaamd azijn verkocht, maar in werkelijkheid was het ……

Sommigen, die de tucht toch te streng vonden, vluchtten wel  naar Vledderveen en bouwden daar een eigen plaggenhut. Werd die in 1 nacht gebouwd en de rook kwam  ’s morgens  uit de schoorsteen, mocht je er blijven wonen.

Met het invoeren van de leerplicht en de ziekenfondsverplichting liepen de koloniën een kleine 100 jaar vooruit op de landelijke ontwikkelingen en dat gold ook voor de ouderenzorg.

Later onder een nieuw beleidsplan kwamen er 6 grotere boerderijen, die de naam kregen van de weldoeners, die hier geld voor gaven. Eén hoeve heette Hoeve dankbaarheid, omdat de weldoenster niet bekend wilde zijn. Achteraf bleek dit prinses Marianne en nu heet deze hoeve wel “Hoeve Marianne”.

Kortom, de geschiedenis van de maatschappij van Weldadigheid is uniek in de wereld en is daarom op 20 januari ’17 voorgedragen voor de werelderfgoed status van UNESCO.

Het definitieve besluit hierover wordt in april 2018 genomen.

Het museum “de Koloniehof” in Frederiksoord is zeker de moeite van een bezoekje waard.

Afgelopen donderdag 29 september had de “Historische Vereniging Tinaarlo” haar eerste bijeenkomst van het nieuwe seizoen.

De voorzitter Fenno Scheeringa  heette de leden en belangstellenden hartelijk welkom en had de volgende mededelingen:

-Het nieuwste boek “Tynaarlo, Drents dorp door de eeuwen heen” is ook vanavond te koop.

-We zijn druk bezig met een historische GPS wandelroute door het dorp Tynaarlo.

-We doen weer mee met de Rabobankclubcampagne en stemmen op onze vereniging zijn welkom.

-Tenslotte deed hij een oproepje aan mensen, die mee willen helpen om oude graven op te knappen in Vries. Wij kregen het verzoek van de Historische Vereniging Vries en men kan zich ook daar aanmelden.

Deze oproep was een mooi bruggetje naar de lezing van dhr. Wobbes. Hij heeft voor het eerst in 1992 zo’n  werkgroep opgezet en begeleidt nu veel van deze groepen. “Er is een enorme sociale cohesie, als er 50 á 60 mensen met elkaar bezig zijn om mooie oude graven op te knappen”.

Het verschil tussen een kerkhof en een begraafplaats is, dat een kerkhof direct bij de kerk ligt en een begraafplaats ligt van de bebouwing af. Dit is later zo beslist i.v.m. de hygiëne, besmettelijke ziekten en epidemieën.

Ook zijn er vroeger mensen in de kerk begraven. Dit waren meestal wel de notabelen van een dorp of stad. Maar dat rook natuurlijk niet al te fris, vandaar “rijke stinkerds”.

Sommige kerkhoven zijn compleet geruimd en er is bijvoorbeeld nu een marktplein.

Het komt ook wel voor, dat de kerk is afgebroken, maar het kerkhof is nog intact. Dan liggen er zo een aantal graven bij elkaar in een stukje natuur. Ook deze graven knapt men weer op.

Een klein deel van een kerkhof werd trouwens maar gebruikt om mensen te begraven. Het grootste deel werd gebruikt voor markten, bijeenkomsten, kermissen, rechtspraak, processies. Hier was het sociale leven van een dorp of stad.

Eerder werden mensen ook soms pas na weken begraven, maar in 1869 kwam er een wet, dat de begrafenis binnen 6 dagen moest plaatsvinden om redenen hierboven al genoemd.

Je hebt prachtige praalgraven van vooraanstaande families met een smeedijzeren hek en  heel veel grafsymboliek. Ook op andere grafzerken heb je  van deze symbolen.

Bijvoorbeeld in de 17^e eeuw de zandloper als teken van tijd die nooit ophoudt.

En in de 19^e eeuw een slang, die in zijn eigen staart bijt, ook teken van oneindigheid. Verder  de lauwerkrans, de vlinder, de flambouw, de treurboom, de geknakte lelie, de treurende engel, hedera, oude man met de zeis. Heel knap uitgehakt in de stenen grafzerken. Vaak deden dit de huisschilders erbij. Knap vakwerk. Ze werden hardhouwers genoemd.

Op de begraafplaatsen staan  vaak knekelhuizen. Hierin kwamen de botten van graven, die werden geruimd. En lijkenhuisjes. Daarin werden de doden bewaard met een besmettelijke ziekte tot ze werden begraven. In Noordwijk hebben ze een mooi kerkje met nog een kerkhof en van het lijkhuisje hebben ze een museumpje gemaakt.

Joden hebben een eenvoudige begraafplaats en worden binnen 24 uur begraven.

Vóór 1800 hadden de graven alleen een platte steen. Na 1800 kwam de staande grafzerk erop. Op de achterkant van deze zerken staan vaak de mooiste rijmen. Of er staat een verhaal over het leven van iemand of over hoe diegene is doodgegaan.

Soms worden mensen ook op eigen grond begraven. Vroeger gebeurde dit veel bij grote boerderijen. Hoeve Zeewijk is hiervan een voorbeeld.

Dhr. Wobbes heeft natuurlijk nog véél meer verteld aan de hand van mooie dia’s. Te veel om allemaal te vermelden. Het is zeker de moeite waard om eens een lezing van hem bij te wonen, zodat u alles te weten komt over dit onderwerp.

Onze volgende bijeenkomst is op 1 november a.s. en dan kunt u meedoen met de nieuwe Drentse dorpskwis o.l.v. dhr. Jan Weits.

Donderdag 17 maart j.l. was dhr. Theo Spek bij de Historische Vereniging Tinaarlo te gast in Café Centraal in Tynaarlo. De zaal was goed gevuld met eigen leden, maar ook andere belangstellenden. Het ging dan ook over onze eigen leefgebied en dat is natuurlijk altijd interessant.

Dhr. Theo Spek woont sinds 5 jaar ook in het Drentsche Aa gebied en wel in het
vroegere huis van de schilder Van Dulmen Krumpelmann in Zeegse. Hij is Hoogleraar Landschapsgeschiedenis en Hoofd Kenniscentrum Landschap RUG. Vorig jaar is er een heel mooi boek verschenen, waar hij mede schrijver van is “Landschapsbiografie van de Drentsche Aa”.

De Drentsche Aa is een stelsel van beken vanuit wel 34 brongebieden. Al die beekjes hebben de naam van het dorp, waar ze langs lopen. Bij de brug over het Westerse Diep tussen Tynaarlo en Zuidlaren wordt het één beek. In Groningen wordt de beek pas de Drentsche Aa genoemd.
De Hondsrug is ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Toen lag er een enorme ijskap van 1 kilometer .

Later is dat een rug in het landschap geworden, waar mensen op gingen wonen. Er zijn nog meer kleinere ruggen: van Tynaarlo, Rolde, Zeyen en Norg o.a.

Na delaatste ijstijd werd het landschap steeds dichter met moeras en dennen. 8000-4000 jr. geleden had je hier een Atlantisch oerwoud met allerlei soorten bomen, vooral veel lindes. 5000 jr. geleden in de Hunebedbouwerstijd was er eerst nog veel oerwoud en veentjes. Het veenmoeras werd toen wel steeds opener. Er kwamen in die tijd nog o.a. beren, wolven, elanden, oerrunderen voor. Er kwamen gaten in het oerbos en men maakte al akkers, waarop de eerste boeren gewas verbouwden, zoals gierst. Het vee ging het oerbos kaal eten, er kwamen steeds meer open plekken in het bos.

Drenthe was in de prehistorie het dichtst bevolkt, omdat men hier op de ruggen kon wonen voor langere tijd.

In de bronstijd kwam er steeds meer heide, doordat het vee alles op
at. Er ontstonden Celtic Fields (kleine akkertjes).

Theo heeft ook nog plaatsnamen uit de Middeleeuwen verklaard. Tinaarlo is ook wel Inarloo genoemd en betekent dus in het bos. Want loo is bos. Waarschijnlijk was Taarlo, Tynaarlo, Vries en Loon vroeger één groot bosgebied in de vroege Middeleeuwen. Toen zag Drenthe er nog anders uit.

De stad Groningen was toen bijv. nog een klein dorpje in het noorden van Drenthe en de Stellingwerven (in Friesland) hoorde ook bij Drenthe. Dit verklaart dus, waarom men daar nog steeds een soort van Drents spreekt.Later zijn de esdorpen ontstaan. Tynaarlo had toen ongeveer 15 boerderijtjes op een eigen kaveltje.

Op de brink was de verzamelplaats voor de kuddes, die elke dag met de scheper naar de es gingen om te grazen. Vroeger lag het dorp Tynaarlo op de plek van de Westeresch. Vanaf de 8^e eeuw ligt het op de huidige plek. Tynaarlo heeft een erg mooie brink, misschien wel de mooiste. Vaak was er ook een dobbe op de brink voor het vee.

Vanaf de 18^e eeuw ging men veel rogge verbouwen, werd het kleinschaliger en kreeg je een akkercomplex met een open landschap, afgescheiden door bijv. een houtwal. Vroeger werd met een kavel(stokje) bepaald, wie welke akker kreeg.

Het was een zeer boeiende avond en dit is maar een kleine greep van hetgeen dhr. Theo Spek ons verteld heeft. Wie meer wil weten over ons prachtige Drentsche Aa gebied, kan binnenkort het boek, hierboven genoemd, aanschaffen. Het is tijdelijk uitverkocht.

Iedereen kreeg nog een kaart van Tynaarlo uit 1900 mee naar huis.

De voorzitter bedankte de spreker en prees hem voor de erg mooie, interessante lezing.

Dit was de laatste reguliere bijeenkomst van het seizoen. Er komt in mei nog een boekpresentatie van het nieuwe boek over Tynaarlo, geschreven door dhr. Willem van der Meij. De precieze datum wordt t.z.t. bekend gemaakt.

De Historisch Vereniging Tynaarlo en de Vrouwen van Nu, organiseerden op donderdag 10 december gezamenlijk een filmavond in café Centraal. Uitgenodigd waren de filmmakers Henk Bos en Janetta Veenhoven, in Drenthe wereld beroemd van hun films over het Drentse Aa gebied. Voorzitter Fenno van de H.V.T. kon een volle zaal verwelkomen. Henk en Janette gingen van start met een praatje over hun werk. Zij zijn al 10 jaar bezig met het maken van natuurfilms. Het maken van een film duurt meestal 2 jaar, maar de film van vanavond heeft 4 jaar gekost door allerlei tegenslagen. De onderwater opnamen gingen niet van een leien dakje. Zoals waterschade aan de camera met als gevolg dure reparaties. Henk en Janette kregen te maken met ziekte en blessures. En dan was de natuur weer van slag met extreme kou, wat het werkschema in de war schopte. Maar de film zóu er komen en ís er gekomen. Vanavond werd vertoont: Drenthe Land Waterland met in de hoofdrol, ’t Gasterense diep, Reestdal, Zeijer Wiek, Drentse Aa en andere beekjes en loopjes. De film toont het leven in, rondom en onder water. Zoals b.v. de bever die het goed doet sinds de herintreding in Drenthe. Een ijsvogelpaartje werd tijdens de paartijd en het
broeden gevolgd. De filmers kregen boomkikkers voor hun lens, de groeneglazenmaker die boven water paart, maar onder water z’n eitjes afzet. Dat alles zeer gedetailleerd in beeld gebracht. Wat een geduld hebben deze filmmakers gehad. De zaal heeft genoten van deze prachtige natuurfilm. Voorzitter Alie van de V.v.N. bedankte Henk en Janette na afloop en wenste ons wel thuis. Onze volgende V.v.N. bijeenkomst is op dinsdag 22 december. De kerstavond wordt opgeluisterd met een optreden van Mannenkoor Vries. Mis het niet!

Lezing: gebeurtenissen en gewoonten in Drenthe

Na de zomerstop, waarin we mee hebben gedaan aan “Hunebed in de Kieker”, aanbieden van de maquette van het dorp in 1832 aan de gemeente, het voorbereiden van een GPS route door ons dorp hadden we donderdagavond 1 oktober onze eerste bijeenkomst.

Na wat mededelingen, stilstaan bij het overlijden van 2 leden en een mooi gedichtje over het einde van de zomer door onze voorzitter was het woord aan dhr. H.J. Lesschen uit Oosterhesselen.

Hij hield een lezing over Drentse gebruiken door het hele jaar heen: van de opgerolde kniepertjes op Nieuwjaarsdag (we weten nog niet wat het jaar voor ons in petto heeft) tot de platte versie op Oudejaarsdag ( het afgelopen jaar is bekend).

Omdat dhr. Lesschen o.a. werkzaam is bij het “Huus van de Taol” deed hij de lezing in het Drents.

Er zijn in Drenthe heel wat gebruiken en gewoonten en maand voor maand gingen we ze bij langs.

Zo was er bijv. in februari de spinstertied. Er was dan los hoes, wat inhield dat de meisjes zich opsloten in huis met alle deuren en ramen dicht. Natuurlijk waren er altijd wel wat jongens in de buurt, die graag naar binnen wilden. Ze deden dan een zak over de schoorsteen, zodat binnen de kortste keren binnen alles vol rook stond. Dan moest de deur wel open en konden de jongens naar binnen. En dan……..

In april was er de grote schoonmaak. Nu is er bijna niemand meer, die dat doet.

1 mei was altijd de dag, dat meiden en knechten wisselden van baan en de huur/pacht moest worden betaald. Ook waren dan de boerenbruiloften. Op heenweg liep het bruidspaar pink aan pink, wat betekende dat ze nog niet waren getrouwd. Na de plechtigheid mochten ze stijf gearmd weer op huis aan, waar meestal het feest op de deel werd gevierd. Vaak werd er ook pas getrouwd, als het meisje al in blijde verwachting was, zodat ze verzekerd waren van een paar kinderen.

Vroeger aten ze niet alleen oliebollen met Oud en Nieuw. In september, wanneer de aardappelen waren gerooid, aten ze deze ook met chocolademelk erbij.

Berichten doorgeven is ook veranderd in de loop van de tijd: blazen op de boerhoorn; stadsomroeper; naar de kerk om nieuwtjes te horen; negotieman met nieuws; boerstek/brief doorgeven; bosje stro of hooi aan de boom binden; wasschupsneuger en leedanzegger; kaartjes met post; telefoon; de sociale media van tegenwoordig.

Dit was slechts een heel kleine greep uit wat we deze avond hebben gehoord. Het was een erg onderhoudende en interessante lezing, waarvoor dhr. Lesschen hartelijk werd bedankt door de voorzitter.